Rickettsia spp.

Bakterie z rodzaju Rickettsia są czynnikiem etiologicznym riketsjoz – chorób zakaźnych, przenoszonych przez stawonogi. Występowanie różnych riketsjoz ograniczone jest zwykle do określonych obszarów geograficznych, na których obecne są odpowiednie wektory (różne gatunki wszy, pcheł, kleszczy i roztoczy) oraz żywiciele (ssaki). W rozprzestrzenianiu się niektórych riketsjoz duże znaczenie mają również warunki socjoekonomiczne. Bakterie z rodzaju Rickettsia zależnie od gatunku wywołują różne zespoły chorobowe takie jak dury, czy gorączki guzkowe (plamiste). Riketsjozy mają różnorodny przebieg, od zazwyczaj łagodnych (np. TIBOLA, gorączka plamista śródziemnomorska), po choroby o ostrym lub ciężkim przebiegu (np. gorączka plamista Gór skalistych, dur kleszczowy z Queensland, dur endemiczny).

Poniżej przedstawione są 3 najważniejsze grupy Rickettsia oraz przykładowe gatunki, zasięg występowania i wektory:

1. Grupa gorączek guzkowych:

• Rickettsia rickettsii (gorączka plamista Gór Skalistych) – Ameryka Północna i Południowa, wektor – kleszcze
• Rickettsia conorii (śródziemnomorska gorączka plamista) – kraje basenu morza śródziemnego, wektor – kleszcze
• Rickettsia slovaca, R. raoultii (TIBOLA – tick-borne lymphadenopathy) – Europa (w tym Polska), wektor – kleszcze

2. Grupa durów wysypkowych:

• Rickettsia prowazekii (dur  epidemiczny) – na całym świecie, wektor – wesz ludzka
• Rickettsia typhi (dur endemiczny) – na całym świecie, wektor – pchły

* szerzeniu się durów wysypkowych sprzyjają złe warunki socjoekonomiczne, złe warunki sanitarno-higieniczne, zawszenie, klęski żywiołowe i wojny. Od ok. 50 lat nie zarejestrowano lokalnych przypadków duru epidemicznego w Europie (WHO). Stwierdzenia duru endemicznego w Europie są rzadkie i są to głównie przypadki zawleczenia choroby z obszarów narażonych.

3. Grupa przejściowa:

• Rickettsia australis (dur kleszczowy z Queensland) – Australia, wektor – kleszcze
• Rickettsia africae (afrykańska gorączka kleszczowa) – Afryka, wektor – kleszcze
• Rickettsia akari (ospa riketsjowa) – cały świat (głównie USA, Rosja, Chorwacja, Ukraina, Ameryka Południowa), wektor – roztocze myszy domowej

Riketsjozy w Polsce

W Polsce riketsjozy notuje się sporadycznie – rocznie stwierdza się po kilka zachorowań, zwykle o charakterze importowanym. Lokalnie na terenie Polski stwierdzane są pojedyncze przypadki TIBOLA  – limfadenopatii przenoszonej przez kleszcze. TIBOLA jest rodzajem gorączki guzkowej wywoływanej przez 2 gatunki Rickettsia występujące w Europie – R. slovaca i rzadziej R. raoultii . W Polsce wektorem tych patogenów są kleszcze, zwłaszcza łąkowe – Dermacentor reticulatus. Na infekcje najbardziej narażone są osoby długotrwale przebywające na terenach bytowania kleszczy (łąki, lasy), np. pracownicy służb leśnych, żołnierze.

TIBOLA objawia się głównie wystąpieniem zmiany skórnej w postaci ciemnego strupa (tzw. eschara) usytuowanego w miejscu ukłucia przez kleszcza (najczęściej owłosiona skóra głowy) i powiększeniem węzłów chłonnych.  Może wystąpić również gorączka, bóle głowy i mięśni oraz drobnogrudkowa wysypka na ciele. Na ogół infekcja przebiega łagodnie i nie powoduje poważnych powikłań. Czasami powiększenie węzłów chłonnych może się utrzymywać przez dłuższy czas (kilka tygodni). Jeśli zmiana skórna (eschara) nie goi się prawidłowo, może również dojść do nadkażenia bakteryjnego.

Źródła: